De Mona Lisa

Door: Leonardo da Vinci
Stijl: Renaissance
Materiaal: Olieverf op paneel (populierenhout)
Jaar: tussen 1503 en 1506
Afmeting: 44,5 × 39 cm

Het schilderij

Dit portret, officieel bekend als La Gioconda, toont Lisa Gherardini, de vrouw van een Florentijnse koopman, en hangt momenteel in het Louvre Museum in Parijs.

Leonardo's meesterwerk staat bekend om zijn raadselachtige glimlach, subtiele gebruik van techniek, en diepe symboliek, wat heeft bijgedragen aan het mysterie en de fascinatie rondom het schilderij.

Ontstaan en Achtergrond

De Mona Lisa werd waarschijnlijk geschilderd in opdracht van Francesco del Giocondo, de echtgenoot van Lisa Gherardini, om hun verhuizing naar een nieuw huis en de geboorte van hun tweede zoon te vieren. Hoewel het een portret is van een relatief onbekende vrouw, heeft het schilderij een universele en tijdloze aantrekkingskracht. Het werd geschilderd in de periode van de High Renaissance, een tijd waarin kunstenaars zoals Leonardo da Vinci het ideaal van de "perfecte" mens en natuur probeerden vast te leggen.

Leonardo besteedde vier jaar aan het werk en bleef het tijdens zijn leven verfijnen. Hij nam het schilderij zelfs mee naar Frankrijk, waar het uiteindelijk in de koninklijke collectie belandde en later in het Louvre.

Hier zie je goed de zachte overgang tussen licht en schaduw bij de ogen en de mond door het gebruik van sfumato

De glimlach en raadselachtige uitdrukking

Het meest besproken en fascinerende aspect van de Mona Lisa is zonder twijfel haar glimlach. De glimlach lijkt constant te veranderen, afhankelijk van de hoek van waaruit je kijkt. Dit komt door Leonardo's meesterlijke gebruik van sfumato, een schildertechniek waarbij kleuren en lijnen subtiel in elkaar overlopen zonder duidelijke contouren. Hierdoor ontstaat er een zachte overgang tussen licht en schaduw, vooral rond de mond en ogen. Het resultaat is dat de uitdrukking van de Mona Lisa vaag en ambigue lijkt. Vanuit sommige hoeken lijkt ze te glimlachen, terwijl haar uitdrukking vanuit andere perspectieven serieus of zelfs melancholisch lijkt.

Sfumato-techniek: Leonardo gebruikte sfumato om een zachte, bijna mistige uitstraling te creëren, vooral rond de ogen en mond. Dit geeft de Mona Lisa een mysterieuze sfeer. Deze techniek creëert diepte en realisme zonder scherpe lijnen, wat bijdraagt aan de natuurlijke overgang tussen licht en schaduw op het gezicht.
De ogen: De ogen van de Mona Lisa volgen de kijker op een bijna spookachtige manier, een optisch effect dat verder bijdraagt aan de levendigheid van het portret. Dit komt doordat Leonardo zeer subtiele veranderingen in de lichtval en schaduwen rond de ogen schilderde, waardoor ze realistisch lijken.

Achtergrond en perspectief

De achtergrond van de Mona Lisa is even intrigerend als het onderwerp zelf. Leonardo schilderde een uitgestrekt landschap met kronkelende wegen, bergen en rivieren. Dit landschap heeft een bijna etherische kwaliteit, deels dankzij de sfumato-techniek die ook hier is toegepast.

Het perspectief: Wat bijzonder is, is dat de horizonlijn aan de rechterkant van het schilderij lager is dan aan de linkerkant. Dit geeft de indruk dat de Mona Lisa groter en imposanter is wanneer je naar haar rechterkant kijkt. Het asymmetrische perspectief versterkt het gevoel van mysterie en illusie.
Symboliek van het landschap: Hoewel het landschap niet realistisch lijkt en eerder imaginair is, wordt het vaak gezien als een symbolische weergave van de natuur en de relatie van de mens met de wereld. De kronkelende rivier en de brug (zie foto hieronder) in de verte kunnen staan voor de eeuwige veranderingen en cycli van het leven.

Brug en kronkelige rivier

Licht en schaduw

Een van Leonardo's grootste vaardigheden was zijn beheersing van licht en schaduw. In de Mona Lisa is het licht zorgvuldig gebruikt om diepte te creëren en de illusie van driedimensionaliteit op een tweedimensionaal oppervlak te versterken. Het licht valt zachtjes op het gezicht van de Mona Lisa, waarbij het hoogste punt van de verlichting haar neusbrug en voorhoofd is, terwijl de schaduwen langzaam vervagen naar de randen van haar gezicht.

Chiaroscuro: Naast sfumato gebruikte Leonardo ook de techniek van chiaroscuro (licht-donker contrast) om het gezicht en lichaam van de Mona Lisa naar voren te laten komen tegen de donkerdere achtergrond. Dit geeft haar een bijna "uit de schaduw stappende" uitstraling, wat haar verder onderscheidt van de omgeving.

Handen en compositie

Leonardo besteedde veel aandacht aan de handen van de Mona Lisa, die zorgvuldig in haar schoot gevouwen zijn. De handen zijn even gedetailleerd als het gezicht, en hun verfijnde weergave draagt bij aan de algehele sierlijkheid en kalmte van het portret. De compositie van het schilderij is zorgvuldig gebalanceerd, met de Mona Lisa centraal geplaatst en haar lichaam iets gedraaid, wat dynamiek toevoegt aan het portret.

Gestoorde driehoekscompositie: De plaatsing van de handen, het hoofd en de blik van de Mona Lisa vormen een subtiele driehoek, een klassieke techniek in de renaissancekunst. Deze compositie geeft het portret een gevoel van stabiliteit en harmonie, wat de tijdloze aantrekkingskracht van het schilderij versterkt.

Kleding en sluier

Hoewel de Mona Lisa bescheiden is gekleed, zijn haar kledingdetails opmerkelijk. Ze draagt een donkere gewaad, met een fijne, doorschijnende sluier die nauwelijks zichtbaar is, maar toch een subtiel element van verfijning toevoegt. De eenvoud van haar kleding richt de aandacht volledig op haar gezicht en handen.

Transparantie van de sluier: De dunne sluier die over haar hoofd valt, is een voorbeeld van Leonardo’s vermogen om delicate stoffen weer te geven. Het verfijnde gebruik van schaduwen zorgt ervoor dat de sluier bijna opgaat in de huid en het haar, wat een extra dimensie toevoegt aan de gelaagdheid van het portret.

Het verfijnde gebruik van schaduwen zorgt ervoor dat de sluier bijna opgaat in de huid en het haar.

Invloed en geheimen

De Mona Lisa heeft door de eeuwen heen talloze kunstenaars en critici gefascineerd. De raadselachtige glimlach, het meesterschap van licht en schaduw, en de verfijnde techniek hebben het portret tot een icoon van de westerse kunstgeschiedenis gemaakt. Het schilderij is gehuld in mysteries, waaronder speculaties over wie de vrouw precies was, wat haar glimlach betekent, en waarom Leonardo dit schilderij jarenlang bij zich hield.

Mysteries rondom de identiteit: Hoewel algemeen wordt aangenomen dat de Mona Lisa Lisa Gherardini voorstelt, zijn er theorieën geweest dat het portret eigenlijk een zelfportret van Leonardo is, of dat het een ideale, geïdealiseerde vrouw voorstelt in plaats van een specifieke persoon.
Verlies van kleuren: Het schilderij is door de eeuwen heen verkleurd door vernislagen en blootstelling aan de elementen. Oorspronkelijk zou de Mona Lisa levendigere kleuren hebben gehad, wat een heel andere indruk zou hebben gegeven dan het enigszins donkere en sombere schilderij dat we vandaag kennen.

In het kort

De Mona Lisa is meer dan alleen een portret; het is een symbool van de verfijnde techniek, het artistieke meesterschap en de visie van Leonardo da Vinci. Het schilderij zit vol met subtiele details en symbolen, van de mysterieuze glimlach tot het symbolische landschap op de achtergrond. Het gebruik van sfumato en chiaroscuro, samen met de meesterlijke compositie en delicate details, maakt dit werk een onvergankelijke schat binnen de kunstwereld. Het blijft tot op de dag van vandaag het onderwerp van studie, speculatie en bewondering.