De Aarlenleesters door Jean-François Millet uit 1857
Realisme
Periode: 1830 tot 1870
Deze stroming ontstond als een reactie op de idealiserende stijl van de Romantiek en richtte zich juist op de "echte" wereld, met een nadruk op de gewone mens en het alledaagse leven. Realistische schilders wilden de werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk weergeven, zonder deze te verfraaien of te romantiseren.
Hoewel het Realisme in de schilderkunst overal in Europa streefde naar een getrouwe weergave van de werkelijkheid, waren er duidelijke regionale verschillen in focus en stijl. Deze regionale verschillen geven het Realisme een rijke en diverse uitstraling, waarbij elke regio zijn eigen culturele en sociale kenmerken in de kunst laat zien.
Binnen het realisme ontstond Naturalisme. Deze stroming ging verder dan de wereld zo echt mogelijk weer te geven. Zij focusten zich op het verbeelden van het onvermogen van mensen om weerstand te bieden aan hun omstandigheden.
De verschillende regionale stromingen van het Realisme
Realisme in Frankrijk
Frankrijk was het centrum van het Realisme, en hier ontstond de beweging onder invloed van de sociale en politieke onrust van de 19e eeuw. Franse realistische schilders richtten zich op het leven van boeren en arbeiders, en probeerden de harde realiteiten van het plattelandsleven en het arbeidersbestaan in de steden vast te leggen. Hun werk was vaak sociaal bewust en politiek geladen, met een nadruk op de strijd van de onderdrukte klassen.
Realisme in Duitsland
In Duitsland ontwikkelde het Realisme zich later en werd het vaak aangeduid als Biedermeier of Deutsche Romantik, hoewel het uiteindelijk dichter bij het realisme kwam te staan. Duitse realistische schilders richtten zich vaak op historische en industriële onderwerpen. In Duitsland was er ook een sterke interesse in het schilderen van portretten en genretaferelen die het alledaagse leven van de burgerij toonden.
Realisme in Nederland en België
In Nederland draaide het realisme vooral om het landelijke leven, met een sterke focus op boeren en vissers. In België lag de nadruk op sociale ongelijkheid, het arbeidersleven, en industriële thema's, waarbij kunstenaars vaak maatschappelijke problemen en het harde leven van de arbeidersklasse benadrukten. Religieuze en morele kwesties speelden ook een rol, vooral in het werk van Belgische realistische schilders.
Realisme in Italië
In Italië kwam het Realisme naar voren in de vorm van het landelijke leven en de strijd van boeren en soldaten, vaak met een focus op licht en schaduw. De stijl is losser en meer gericht op schildertechniek en atmosfeer in vergelijking met de Franse Realisten.
Realisme in Spanje
In Spanje stond het realisme vaak in het teken van maatschappelijke kritiek en het afbeelden van de armoede en ongelijkheid in de samenleving. Spaanse schilders hadden vaak een scherp oog voor sociale problematiek, en hun werk kon zowel dramatisch als subtiel zijn in zijn sociaal commentaar.
Realisme in Rusland
Het Russische Realisme was nauw verbonden met de sociale hervormingen van het tsaristische Rusland in de tweede helft van de 19e eeuw. Het Russische realisme weerspiegelde de worstelingen van de gewone mens onder het tsaristische regime.
Realisme in Groot Brittanië
In Groot-Brittannië richtte het realisme zich vaak op het stedelijke leven en de sociale problemen die voortkwamen uit de industriële revolutie. Schilders legden het leven van de arbeidersklasse en de stedelijke middenklasse vast.
Kenmerken van het Realisme
Afbeelding van het alledaagse leven
Realistische schilders kozen vaak voor onderwerpen uit het dagelijkse leven van gewone mensen. In plaats van helden, mythische figuren of historische scènes, schilderden ze boeren, arbeiders, en mensen uit de lagere sociale klassen. Hun werk draaide om echte situaties, zoals werk op het land, familieleven, en stedelijke taferelen.
Afwijzing van idealisering
In tegenstelling tot de Romantiek, die vaak emotie en verbeelding op de voorgrond plaatste, probeerden realisten het leven te tonen zoals het werkelijk was. Dit betekende dat ze niet bang waren om harde of onaangename realiteiten te schilderen, zoals armoede, zware arbeid of sociale ongelijkheid.
De Steenkloppers door Gustave Courbet uit 1849
Werk door Ford Madox Brown uit 1865
Nadruk op nauwkeurigheid en detail
Realisten streefden naar een nauwkeurige weergave van hun onderwerpen, met veel aandacht voor details. Ze gebruikten vaak een gedempte kleurenschema om een sombere, echte sfeer te creëren, in plaats van de heldere, dramatische kleuren van de Romantiek.
Sociale en politieke betrokkenheid
Veel realistische schilders wilden aandacht vestigen op sociale problemen, zoals de moeilijke omstandigheden van arbeiders en boeren. Hun werk had soms een politieke ondertoon en was bedoeld om bewustwording te creëren en verandering te stimuleren.
Le Déjeuner sur l'herbe door Édouard Manet uit 1863
De Wolgaslepers door Ilja Repin uit 1873
Belangrijke kunstenaars en hun werk
Gustave Courbet (Frankrijk):
Gustave Courbet wordt vaak beschouwd als de grondlegger van het Realisme in de schilderkunst. Hij weigerde romantische en academische idealiseringen en richtte zich in plaats daarvan op het schilderen van scènes uit het dagelijks leven. Courbet wilde de realiteit tonen, zelfs als die lelijk of onaangenaam was.
Jean-François Millet (Frankrijk):
Millet was een belangrijke vertegenwoordiger van het Franse Realisme, vooral bekend om zijn schilderijen van boeren en het plattelandsleven. Hij legde veel nadruk op de waardigheid van eenvoudige, hardwerkende mensen, wat hem ook tot een belangrijke voorloper van het sociaal realisme maakte.
Honoré Daumier (Frankrijk):
Daumier was een Franse schilder en karikaturist die vooral bekend is om zijn sociaal bewuste werken. Hij maakte vaak schilderijen en tekeningen van het alledaagse leven van de arbeidersklasse in de stad, waarbij hij de maatschappelijke ongelijkheid aan de kaak stelde.
Jozef Israëls (Nederland):
Israëls wordt vaak gezien als de belangrijkste Nederlandse realist. Zijn werk richtte zich op het eenvoudige leven van boeren en vissers, waarbij hij zowel de harde realiteit als de waardigheid van deze mensen vastlegde. Hij wordt vaak geassocieerd met de Haagse School.
Ilja Repin (Rusland):
Ilja Repin was een van de meest vooraanstaande Russische realisten en lid van de Peredvizjniki (De Trekkers), een groep kunstenaars die sociaal bewuste kunst maakte. Zijn werken richten zich vaak op de zware omstandigheden van de Russische boeren en arbeiders.
Adolph von Menzel (Duitsland):
Menzel was een van de belangrijkste Duitse realistische schilders. Hij schilderde vaak industriële scènes en historische onderwerpen met een realistische benadering. Zijn werk geeft een nauwkeurige weergave van het leven in het industriële Duitsland.
Constantin Meunier (België):
Meunier was een Belgische schilder en beeldhouwer die vooral bekend staat om zijn werken die het zware leven van industriële arbeiders en mijnwerkers tonen. Zijn werk was sterk sociaal geëngageerd en had een belangrijke invloed op de ontwikkeling van het sociaal realisme.
Ford Madox Brown (Verenigd Koninkrijk):
Ford Madox Brown was een Britse schilder die nauwe banden had met de Pre-Rafaëlieten, maar ook belangrijke bijdragen leverde aan het Realisme. Zijn schilderijen tonen vaak de sociale problemen van de arbeidersklasse en zijn doordrenkt van een sterk gevoel voor sociale rechtvaardigheid.
Giovanni Fattori (Italië):
Fattori was een belangrijke Italiaanse schilder van de Macchiaioli, een groep realistische schilders in Toscane. Hij richtte zich op de militaire strijd en het landelijke leven in Italië. Zijn werk had een sterk realistisch karakter, met een focus op licht en schaduw.
Joaquín Sorolla (Spanje)
Hoewel Sorolla later ook bekend werd vanwege zijn impressionistische invloeden, begon hij als realist en schilderde hij vaak sociale onderwerpen en het leven van vissers en arbeiders aan de Spaanse kust. Zijn vroege werk toont een scherp realisme en aandacht voor de omstandigheden van gewone mensen.