Peter Paul Rubens
Peter Paul Rubens
1577-1640
Peter Paul Rubens werd geboren op 28 juni 1577 in Siegen. Zijn vader, Jan Rubens, was een vooraanstaand advocaat en calvinist die in de politieke en religieuze onrust van zijn tijd betrokken raakte, wat de familie naar Duitsland dreef. Na de dood van zijn vader keerde de familie terug naar Antwerpen, waar ze opnieuw het katholicisme omarmde. Rubens kreeg een humanistische opvoeding en leerde vroeg in zijn leven over klassieke literatuur en mythologische thema’s, die een blijvende invloed op zijn kunst zouden hebben.
Rubens leerde schilderen bij diverse Vlaamse meesters, waaronder Tobias Verhaecht, Adam van Noort en de prominente schilder Otto van Veen. Deze opleiders introduceerden hem in een brede artistieke basis, maar het was zijn liefde voor de Italiaanse en klassieke kunst die hem echt definieerde. In 1598 werd hij opgenomen als meester in het Antwerpse Sint-Lucasgilde. Na een aantal jaren van intensieve studie en creatie in Antwerpen, waarin hij werken maakte als Adam en Eva in het Paradijs, vertrok hij naar Italië om de meesters daar te bestuderen.
Italiaanse Invloeden en Hofschilder
Rubens vestigde zich in 1600 als hofschilder in Mantua en raakte sterk beïnvloed door kunstenaars zoals Titiaan, Michelangelo en Caravaggio. Zijn composities begonnen kenmerken te vertonen van krachtige emoties, gedurfde kleuren en weelderige vormen. In opdracht van Vincenzo I Gonzaga, hertog van Mantua, creëerde Rubens werken voor de koningshuizen van Spanje en Frankrijk, en maakte hij kennis met figuren als Claudio Monteverdi en Galileo Galilei. Hij verrijkte zijn kunst door invloedrijke relaties en intellectuele dialogen, die zijn carrière en stijl wereldwijd zouden versterken.
Terugkeer naar Antwerpen en Atelier
In 1608 keerde Rubens terug naar Antwerpen. Hij opende een groot atelier, dat snel beroemd werd als een productief centrum waar hij met leerlingen zoals Antoon van Dyck samenwerkte om grote, expressieve werken te maken. Tot zijn bekendste werken uit deze periode behoren De Kruisoprichting en De Kruisafneming, waarin hij elementen van Italiaanse dynamiek en drama verwerkte. Hij trouwde in 1609 met Isabella Brant, met wie hij drie kinderen kreeg, en vestigde zich in een indrukwekkend huis dat hij zelf had ontworpen en wat nu het Rubenshuis is.
Diplomatieke Missies en Internationale rol
Naast zijn kunstzinnige werk was Rubens actief als diplomaat. Hij voerde vredesbesprekingen tussen Spanje en Engeland en kreeg de titel van ridder toegekend door zowel de Engelse koning Karel I als de Spaanse Filips IV.
Hij schilderde onder andere het levensverhaal van Maria de’ Medici voor het Palais du Luxembourg en maakte plafondschilderingen in het Banqueting House in Whitehall.
Zijn reputatie als diplomaat werd versterkt door zijn polyglotte vaardigheden. Hij sprak vloeiend meerdere talen. Daarnaast had hij grote kennis van de klassieke literatuur. Dit alles hielp hem zijn invloed binnen Europese hoven te behouden.
Tweede Huwelijk en Werk op het Platteland
Na Isabella’s dood in 1626 hertrouwde Rubens met de jonge Hélène Fourment, met wie hij vijf kinderen kreeg. Hij kocht kasteel ‘t Steen in Elewijt, waar hij zich verder verdiepte in het schilderen van landschappen. Rubens schilderde tijdens zijn tijd op het platteland ook vele idyllische werken, zoals Het feest van Venus Verticordia en De Drie Gratiën, en kreeg opdracht om wandtapijten te ontwerpen voor Europese hoven. Zijn familiegeluk en het landelijke leven inspireerden hem tot het maken van serene, romantische landschappen die nog altijd bewonderd worden.
Rubens Specifieke Schilderstijl
Peter Paul Rubens’ schilderstijl is een kenmerkende mix van Italiaanse en Vlaamse barokelementen die vooral beweging, kleur en emotie benadrukken. Zijn werk weerspiegelt invloeden van de Italiaanse renaissance, zoals dramatische composities en levendige kleuren, die hij met Vlaamse precisie en gedetailleerde texturen combineerde. Rubens was meester in het gebruik van dynamische lijnen, complexe anatomie en rijke stoffering om beweging en sensualiteit uit te drukken. Zijn personages hebben vaak expressieve, gespierde lichamen en dramatische poses die het verhaal versterkten, een stijl die iconisch werd in religieuze en mythologische scènes.
Hij gebruikte ook olieverfschetsen om zijn composities en kleuren vooraf te bepalen, waardoor hij opdrachten sneller kon voltooien. Rubens’ composities hebben vaak driehoekige lijnen, zoals in zijn werken met godheden en helden uit de mythologie, en sterke diagonalen die energie en diepte toevoegen aan het beeld. Daarnaast was hij baanbrekend in het gebruik van licht en schaduw om de dramatiek van zijn scènes te versterken, vooral in altaarstukken als De Kruisoprichting en De Kruisafneming.
Laatste Jaren en Overlijden
De laatste jaren van Rubens’ leven werden getekend door aanvallen van jicht, die hem steeds meer fysiek beperkten. Toch bleef hij schilderen tot aan zijn dood, met belangrijke werken zoals Het oordeel van Paris. Hij overleed op 30 mei 1640 in Antwerpen en werd begraven in de Sint-Jacobskerk. Zijn grafkapel bevat een Maria-beeld dat door zijn leerling Lucas Faydherbe is vervaardigd en een schilderij van zijn hand, Madonna omringd door heiligen, dat zijn toewijding aan religieuze thema’s benadrukt.
Nalatenschap en Invloed
Rubens’ oeuvre, dat onder andere altaarstukken, mythologische en religieuze schilderijen, portretten en genrewerken omvat, weerspiegelt de invloeden van de renaissance en de Venetiaanse meesters. Zijn gebruik van levendige kleuren en dramatische composities was revolutionair voor de barok en inspireerde vele generaties. Het Rubenshuis en zijn invloedrijke werken zoals De Drie Gratiën blijven symbolen van zijn blijvende invloed en zijn vermaard als meesterwerken van de Vlaamse barok.
Interessante feitjes
Rubens maakte veel repodructies
Rubens leerde zijn schildertechniek te verfijnen door het maken van reproducties, waarmee hij dieper in de schilderkunst van de renaissance dook. In Venetië raakte hij onder de indruk van meesters als Titiaan, Tintoretto en Paolo Veronese, die zijn stijl blijvend beïnvloedden. Vervolgens kwam hij in dienst bij de hertog van Mantua, voor wie hij reproducties vervaardigde van bekende renaissancewerken. In oktober 1600 reisde Rubens naar Florence om het huwelijk van Maria de’ Medici en koning Hendrik IV van Frankrijk bij te wonen, waar hij bleef studeren en kopiëren.
Rubens was een verzamelaar
Rubens ontwikkelde een sterke interesse in kunstverzameling en verzamelde intensief tijdens zijn verblijf in Italië. In 1601 verhuisde hij naar Rome, waar de barokstijl opkwam en de invloed van Michelangelo en Raphael groot was. Hier kreeg hij zijn eerste opdracht in Spanje en werd hij gegrepen door kunst van de oudheid en renaissance, wat hem inspireerde om een rijke collectie aan te leggen. In zijn tweede Romeinse verblijf begon hij samen met zijn broer Philip een verzameling van Romeinse reliëfs, portretbustes, manuscripten en zeldzame munten op te bouwen.
Rubens was enorm productief
Er is onzekerheid over het exacte aantal werken dat Rubens maakte, maar zijn productiviteit staat buiten kijf. Volgens Michael Jaffe’s catalogus uit 1989 worden 1403 werken aan Rubens toegeschreven, exclusief die van zijn assistenten. Rubens’ carrière, die liep van zijn leertijd in 1591 tot zijn overlijden in 1640, besloeg bijna 50 jaar. Dat komt neer op een indrukwekkend gemiddelde van 28 tot 30 werken per jaar, ondanks het verlies van vele vroege stukken die niet zijn teruggevonden of geïdentificeerd.
Het Leven van Maria de' Medici op Doek
Rubens kreeg van Maria de' Medici de opdracht om haar leven en politieke rol in een serie van 24 schilderijen vast te leggen. Deze werken, die nu in het Louvre hangen, tonen haar leven op een allegorische manier. De ontscheping in Marseille verbeeldt haar aankomst in Frankrijk, met klassieke figuren als Fame en Poseidon. De apotheose van Hendrik IV toont de overleden koning die door Jupiter wordt opgeheven, en Frankrijk als gepersonifieerde figuur.
Rubens en Theaterdecoraties
Volgens onderzoek van Hans Ost had Rubens mogelijk een rol in de theatrale kunst tijdens zijn tijd in Mantua, waar hij componist Claudio Monteverdi ontmoette. Een van zijn werken, De Raad der Goden, zou oorspronkelijk als theatergordijn zijn ontworpen en volgt de Romeinse stijl van een aulaeum dat verticaal op en neer beweegt, wat uniek was voor die tijd.
Rubens’ Werken in Spanje: De Prado-collectie
Het Museo del Prado in Madrid bezit de grootste collectie van Rubens’ schilderijen, waaronder De Drie Gratiën en het Ruiterportret van de hertog van Lerma, gemaakt tijdens Rubens’ bezoek aan Spanje. Ook bijzonder is het portret Infante Isabella Clara Eugenia, waarin Rubens de figuur schilderde, terwijl Jan Brueghel de Oude het landschap bijdroeg, wat een voorbeeld is van Vlaamse artistieke samenwerking.